«أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ»؛ (عنکبوت (29)، آیه 2و3)

«آیا مردم گمان مى‏کنند، همین که به زبان بگویند ایمان آوردیم، دست از سر آنها بر مى‏داریم و آزمایش نمى‏شوند؟ مردمى را که قبل از ایشان بودند نیز آزمودیم و خداوند مى‏داند که چه کسانى راستگو و چه کسانى دروغگویند و در امتحان درست یا نادرست از آب در آیند»

بر طبق اصول اسلامى، دنیا محل امتحان و آزمایش است و مردم در هر واقعه اى که برایشان پیش مى آید در حال امتحان هستند. در حال جوانى، یا پیرى، در توان گرى، در نیازمندى، در تندرستى، در بیمارى، در قدرت، در ریاست، چه در زمان حضور امام (علیه السلام) یا در دوره غیبت آن حضرت باشند فرق نمى کند، همیشه در حال امتحان اند.

یکى از حکمت‏ها و اسرار غیبت و پنهان زیستى امام مهدى(عج)، امتحان و آزمایش انسان‏ها - به خصوص شیعیان - است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پایبندى و باور عمیق خود به مهدویت و میزان اخلاص و علاقه خود را نشان دهند. در غیبت امام مهدى(عج) شباهت‏هایى به سایر پیامبران وجود دارد ؛ به ویژه آنکه آنها نیز داراى غیبت - کوتاه مدت یا طولانى - بودند. خداوند همان‏طور که با غیبت پیامبران، امت آنان را آزمایش کرده است؛ مى‏خواهد امت اسلامى را نیز بیازماید و شاید این برابرى طول غیبت خاتم‏الاوصیاء با غیبت مجموع پیامبران، براى این باشد که مى‏خواهد این امت را با آزمایش‏هایى سخت‏تر از آزمون آنها، بیازماید.

قرآن کریم در این باره مى فرماید:

(اَحَسِبَ النّاسُ اَن یُترَکُوا اَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لاَ یُفْتَنُون)(1).

«آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ـ ایمان آورده ایم ـ به حال خود رها مى شوند و آزمایش نخواهند شد ؟!».

چنانکه مى دانیم در زمان خود پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم) در عین حال که همه برنامه ها و رویدادها امتحان بود گاهى امتحان هاى شدیدى پیش آمد که جز عده اى اندک از عهده آن سالم بیرون نمى آمدند. مثلا در جنگ ها غیر از افرادى چون على بن ابى طالب (علیه السلام) و ابو دجانه و… در جهاد و دفاع از اسلام و پیغمبر نمى توانستند زیاد مقاومت کنند چون در آزمایش هاى سخت تعداد معدودى توان پایدارى دارند چه بسا افرادى که از ترس فرار مى کردند نقل شده است که در یکى از جنگ ها عثمان از صحنه جنگ گریخت و بعد از سه روز برگشت، یا پس از رحلت پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم) آن امتحان سخت پیش آمد که سه یا هفت نفر بیشتر نتوانستند از عهده آن سالم بیرون بیایند و در خطى که پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم)معین کرده بودند ثابت قدم بمانند بعدها هم این قبیل امتحانات ادامه یافت و هم چنان ادامه خواهد داشت تا به قول قرآن

(لِیَمیزَ اللهُ الخَبیثَ مِنَ الطَّیِبِ)(2).

«این ها همه به خاطر آن است که خداوند ـ مى خواهد ـ ناپاک را از پاک جدا سازد».

یکى از حکمت‏ها و اسرار غیبت و پنهان زیستى امام مهدى(عج)، امتحان و آزمایش انسان‏ها - به خصوص شیعیان - است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پایبندى و باور عمیق خود به مهدویت و میزان اخلاص و علاقه خود را نشان دهند

این امتحان ها حکمت و فوائد بسیارى دارد که از جمله آن ها است آماده شدن طبع افراد جهان و جامعه براى آن ظهور باشکوه که در آن مۆمنان ثابت قدم و پاى دار از سایر افراد تمییز داده خواهد شد، حفظ ایمان در دوره غیبت حضرت صاحب الامر (علیه السلام)همراه با تحمل سختى هاى بسیار شدید امکان پذیر است و از این مدرسه و مکتب امتحان البته میلیون ها نفر با افتخار و سربلندى بیرون مى آیند یعنى از طریق صبر و شکیبایى و استقامت بر مشکلات پیروز شده دین و ایمان و شرف خود را حفظ مى نمایند.

امتحان

بر حسب مضمون بعضى از روایات در این دوره حفظ دین از نگاه داشتن آتش در کف دست دشوارتر خواهد شد و ظلم و ستم و فساد و فحشاء شیوع پیدا مى کند و ارزش ها، ضد ارزش و ضد ارزش ها، ارزش محسوب مى گردد، گناهان افتخار و هنر شمرده مى شود، دوستان شخص او را به گناه ترغیب و تشویق مى نمایند و از این که با اهل ظلم و گناه و فساد هماهنگى نکرده او را سرزنش مى کنند.

زن ها در کارهاى مخصوص به مردها وارد مى شوند. جنگ ها و بلاهاى طبیعى زیادى پیش مى آید. در روایت جابر انصارى که درباره تفسیر آیه

(اَطیعُوا اللهَ وَ اَطیعُوا الرَّسوُلَ وَ اُولِى الاَْمْرِ مِنکُم…)(3).

اى کسانى که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الامر ـ اوصیاى پیامبر ـ را …».

وارد شده است حضرت پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) از خلفا و جانشینان خود از حضرت على(علیه السلام) تا حضرت مهدى (علیه السلام)خبر مى دهد و همه را یک به یک اسم مى برد و فتح شرق و غرق جهان را به دست مبارک حضرت مهدى (علیه السلام) به مردم مژده مى دهد و در ضمن مى فرماید:

«ذلک الذى یغیب عن شیعته و اولیائه غیبة لا یثبت فیها على القول بامامته الاّ من امتحن الله قلبه للایمان»(4).

«او کسى است که از شیعیان و دوستانش پنهان مى شود چنان پنهان شدنى که بر ایمان به امامت او پایدار نمى ماند مگر آن کسى که خداوند قلب او را به ایمان داشتن امتحان نموده باشد».

در زمان خود پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلم) در عین حال که همه برنامه ها و رویدادها امتحان بود گاهى امتحان هاى شدیدى پیش آمد که جز عده اى اندک از عهده آن سالم بیرون نمى آمدند. مثلا در جنگ ها غیر از افرادى چون على بن ابى طالب (علیه السلام) و ابو دجانه و… در جهاد و دفاع از اسلام و پیغمبر نمى توانستند زیاد مقاومت کنند چون در آزمایش هاى سخت تعداد معدودى توان پایدارى دارند

و امیرالمۆمنین (علیه السلام) در نهج البلاغه نیز از این شداید و آزمایش ها خبر داده اند و از جمله مى فرمایند:

«ما اطول هذا العناء و ابعد هذا الرجاء»(5).

«چه طولانى است این رنج و محنت و چه دور است این امید و آرزو!».

و حتى در حدیثى دیگر وارد شده است که:

«ان لصاحب هذا الامر غیبة المتمسک فیها بدینه کالخارط للقتاد … »(6).

«همانا براى صاحب این امر غیبتى است، هر کس که در آن زمان به دین چنگ زده باشد مانند کسى است که با دست خار بکند.».

پس همان گونه که از روایات استفاده مى شود تمام مدت غیبت دوره امتحان و آزمایش است که البته نوع آن آزمایش ها در زمان و مکان هاى مختلف متفاوت است، باید مۆمن در این دوره در التزام به احکام دین و تلاش براى اعلاء کلمه اسلام و عزت مسلمین و دفع نفوذ و سلطه فرهنگى و سیاسى بیگانگان ثبات قدم داشته باشد و با تمام اوضاع و احوال منفى و غیر مساعد در حال مبارزه و جهاد باشد و به پیروزى اسلام و مسلمین و نصرت خدا امیدوار باشد و در مقابل قدرت کفار و ایادى آن ها خود را نبازد و به اخلاق و رفتار غلط آن ها گرایش پیدا نکند و در ضمن یقین داشته باشد که وعده هاى خدا و پیغمبر خدا حق است و بالاخره اسلام پیروز و عالم گیر خواهد شد و در نتیجه آن عدل و داد جهان را پر خواهد کرد.

پی نوشتها:

1- سوره عنکبوت (29)، آیه 2.

2- سوره انفال (8)، آیه 37.

3- سوره نساء (4)، آیه 59.

4- اعلام الورى، ص 397.

5- نهج البلاغه صبحى الصالح، خ 187، قسمت 4.

6- بحارالانوار، ج 52، ص 111، ح 21.