چهل، چهلم. در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی، عدد چهل(اربعین)جایگاه خاصی دارد. چله نشینی برای رفع حاجت یا رسیدن به مقامات سلوک و عرفان معروف است.

حفظ کردن چهل حدیث، اخلاص چهل صباح، کمال عقل در چهل سالگی، دعا برای چهل مؤمن، چهل شب چهارشنبه و... بسیاری از این نمونه ها و موارد.

در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی «ع »گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنتهای مردمی، گرامیداشت چهلم مردگان است که، به یاد عزیز فوت شده خویش، خیرات و صدقات می دهند و مجلس یاد بود بپا می کنند.

در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیم ترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی بر پا می کنند و همراه با دسته های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می پردازند. در شهر کربلا، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته های عزادار، مراسمی پرشور بر پا می کنند.

در نخستین اربعین شهادت امام حسین «ع »، جابر بن عبد الله انصاری و عطیه عوفی موفق به زیارت تربت و قبر سید الشهدا شدند. بنا به برخی نقلها، در همان اربعین، کاروان اسرای اهل بیت «ع »در باز گشت از شام و سر راه مدینه، از کربلا گذشتند و با جابر دیدارکردند. البته برخی از مورخان هم آن را نفی کرده و نپذیرفته اند. از جمله مرحوم محدث قمی در«منتهی الآمال »دلایلی ذکر می کند که دیدار اهل بیت از کربلا در اربعین اول نبوده است.

بعضی از علما نیز در این باره تحقیق مبسوط و مستقلی انجام داده اند که منتشرشده است. به هر حال، تکریم این روز و احیای خاطره غمبار عاشورا، رمز تداوم شورعاشورایی در زمانهای بعد بوده است.

در تاریخ انقلاب اسلامی ایران نیز، سنت احیای اربعین تاثیر مهمی در شورگستری در شهرها داشت و در چهلم شهدای حادثه قم(در تاریخ 19 دی 1356 ش)مردم مسلمان تبریز قیام کردند و شهید دادند. در اربعین شهدای تبریز، شهرهای دیگر مجلس یادبود گرفته، تظاهرات کردند و همین گونه اربعینها به هم وصل شد و سراسر ایران به نهضت پیوست، تا آنکه انقلاب اسلامی در 22 بهمن سال 1357 ش به پیروزی رسید. این به برکت الهام گیری از فرهنگ شهادت و ایثار خون بود که ملت قهرمان ایران، از عاشورا گرفته بود. «اربعین »، تداوم «عاشورا» بود و «ذکر»، رسالت بازماندگان پس از«خون » و «شهادت ».

به یاد کربلا دلها غمین است

دلا خون گریه کن چون اربعین است

پیام خون، خطاب آتشین است

بقاء دین، رهین اربعین است

که تاریخ پر از خون و شهادت

سراسر اربعین در اربعین است

بسوز ای دل که امروز اربعین است

عزای پور ختم المرسلین است

مرام شیعه در خون ریشه دارد

نگهبانی ز خط خون چنین است



منبع: پایگاه حوزه. به نقل از فرهنگ عاشورا.